Zakład Chorób Ptaków, Katedry Patologii i Diagnostyki Weterynaryjnej, Instytutu Medycyny Weterynaryjnej, Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, jako pierwszy w Polsce, od kilku lat stara się promować wprowadzanie do krajowej praktyki drobiarskiej założeń opracowanych i formalnie przyjętych w dniu 27 marca 2023 roku przez Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO); Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska Programu (UNEP); Światową Organizację Zdrowia (WHO) oraz Światową Organizację Zdrowia Zwierząt (WOAH; założoną jako OIE) w ramach filozofii: „JEDEN ŚWIAT – JEDNA MEDYCYNA – JEDNO ZDROWIE”.
Wprowadzana na całym świecie koncepcja „Jedno Zdrowie” (One Health) odnosi się do ochrony zdrowia człowieka przy współdziałaniu ochrony zdrowia zwierząt i uwzględnianiu wpływów środowiska na ludzi i zwierzęta. W One Health uznaje się, że zdrowie ludzi jest powiązane ze zdrowiem zwierząt i środowiskiem. Jest to oparte na współpracy, wielosektorowe i transdyscyplinarne podejście – działające na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i globalnym, którego celem jest osiągnięcie optymalnych wyników zdrowotnych, uznające wzajemne powiązania między ludźmi, zwierzętami, roślinami i ich wspólnym środowiskiem.
FAO opracowała priorytetowe obszary związane z realizacja strategii „Jednego Zdrowia” w odniesieniu do szeroko rozumianego sektora rolniczego. Wszystkie te obszary obejmują również w mniejszym lub większym stopniu produkcję drobiarską (Ryc.1.).
Ryc.1. Przykłady problemów, które należy rozwiązać w ramach strategii „Jedno zdrowie”. (Źródło EEA, 2024).
Postulowane działania mają za zadanie zwiększanie efektywności “Jednego zdrowia” w zakresie:
- Wzmocnienia systemów opieki zdrowotnej ludzi poprzez zwiększenie implementacji założeń „Jednego Zdrowia” w różnorodność biologiczną oraz kształtowanie zrównoważonych ekosystemów (zdrowie środowiskowe, gleba/grunty, woda), bezpieczeństwo żywności i zrównoważony rozwój systemów rolno-spożywczych.
- Zmniejszanie ryzyka zagrożeń powodowanych przez pojawiające się/nawracające epidemie i pandemie ludzi wywołane przez choroby odzwierzęce.
- Kontrolowanie i eliminowanie chorób odzwierzęcych, zaniedbanych chorób tropikalnych i wektorowych (wirusowych, bakteryjnych i pasożytniczych).
- Ograniczenie „cichej pandemii” i usprawnienie zarządzania ryzykiem narastania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe (Antimicrobial Resistence- AMR) – na poziomie krajowym, regionalnym i globalnym w sektorze żywności i rolnictwa.
- Włączenie ekosystemów uprawowych w ramy “Jednego Zdrowia”.
Bardzo ważnym problemem w kontekście koncepcji „Jedno Zdrowie” jest antybiotykoodporność, zwłaszcza występujących u drobiu bakterii groźnych dla zdrowia człowieka. Z uwagi na szerzenie się antybiotykoodporności chorobotwórczych bakterii liczne antybiotyki przestają być skuteczne w leczeniu i metafilaktyce chorób człowieka i zwierząt. Z tego względu, zgodnie z koncepcją „Jedno Zdrowie”, producenci drobiu jak i lekarze weterynarii opiekujący się stadami drobiu są odpowiedzialni za rozważne stosowanie antybiotyków w celu przeciwdziałania utracie ich skuteczności w leczeniu chorób człowieka i zwierząt. Doświadczenia europejskie wskazują, że stosowanie leków przeciwdrobnoustrojowych może być ograniczone dzięki skutecznej bioasekuracji, profilaktyce nieswoistej oraz profilaktyce swoistej, czyli szczepieniom profilaktycznym. Należy dążyć do opracowania skutecznych programów zarządzania zdrowiem stad drobiu zmniejszających do minimum potrzebę stosowania antybiotyków. Potrzebne są w tym zakresie szerokie działania na rzecz środowiska producentów drobiu i lekarzy weterynarii mające na celu edukację i transfer praktycznych rozwiązań dla prowadzenia zrównoważonej produkcji mięsa drobiowego i jaj bez udziału antybiotyków. Bardzo dobrze promocji założeń koncepcji „One Health” służyła Konferencja „Zrównoważona produkcja jako kierunek rozwoju Polskiej Branży Drobiarskiej: ANTYBIOTYKI” zorganizowana przez Krajową Radę Drobiarstwa – Izbę Gospodarczą pod patronatem naukowym naszego Zespołu w dniu 25 maja 2017 roku, która potwierdza determinację producentów drobiu w wprowadzeniu zasad rozważnego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych.
Planowane w ramach narodowego planu ochrony antybiotyków w weterynarii wymagania stawiają nowe wyzwania dla specjalistów, patologów drobiu w zakresie organizacji produkcji drobiarskiej uwzględniającej dobrostan i biobezpieczeństwo oraz racjonalne stosowanie przeciwdrobnoustrojowych weterynaryjnych produktów leczniczych.
Oporność na antybiotyki (AMR) jest jednym z największych wyzwań stojących aktualnie przed światową służbą zdrowia. Według szacunków specjalistów, z powodu oporności bakterii na leki do 2050 roku co 3 sekundy będzie umierać jedna osoba, jeśli produkcja zwierzęca nie podejmie energicznych działań racjonalizujących stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych. W sumie 1,27 miliona zgonów na całym świecie, które miały miejsce w 2019 r. przypisano AMR, czyli prawie dwukrotnie więcej niż to szacowano w roku 2016!
Dnia 28 stycznia 2019 roku weszło życie rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dnia 11 grudnia 2018 r. Nr 2019/6 w sprawie weterynaryjnych produktów leczniczych i uchylające dyrektywę 2001/82/WE. Ten akt prawny jest wprost i bezpośrednio stosowany we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej od dnia 28 stycznia 2022 roku.
To nowe rozporządzenie unijne reguluje min. kwestie dotyczące dopuszczenia do obrotu, wytwarzania, dystrybucji, kontroli i stosowania produktów leczniczych przeznaczonych dla zwierząt.
Na mocy rozporządzenia kontynuuje się i zaostrza walkę UE z opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe, wprowadzając:
- zakaz stosowania antybiotyków u różnych grup zwierząt w celach zapobiegawczych;
- zakaz stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych w celach zapobiegawczych poprzez podawanie paszy leczniczej;
- ograniczenia dotyczące stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych jako metafilaktyki w celu zapobieżenia rozprzestrzeniania się zakażenia;
- zaostrzony zakaz stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych w celu wspierania wzrostu i zwiększenia wydajności (oprócz zakazu stosowania antybiotyków jako stymulatorów wzrostu w paszy z 2006 r.);
- możliwość zastrzeżenia pewnych środków przeciwdrobnoustrojowych do stosowania wyłącznie u ludzi;
- obowiązek gromadzenia przez państwa członkowskie UE danych dotyczących sprzedaży i stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych;
- maksymalne limity oparte na badaniach naukowych w odniesieniu do zanieczyszczenia krzyżowego paszy środkami przeciwdrobnoustrojowymi;
- różne środki w celu ostrożnego i odpowiedzialnego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych.
Artykuł 107 rozporządzenia 2019/6 zawiera ograniczenia dotyczące stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych, których celem jest przeciwdziałanie narastaniu oporności wskazując, że:
- przeciwdrobnoustrojowe produkty lecznicze nie mogą być stosowane rutynowo ani wykorzystywane w celu zrekompensowania niedostatecznej higieny, niewłaściwej hodowli zwierząt, braku opieki lub nieodpowiedniego zarządzania gospodarstwem rolnym,
- przeciwdrobnoustrojowe produkty lecznicze nie mogą być stosowane u zwierząt w celu wspierania wzrostu lub zwiększenia wydajności,
- przeciwdrobnoustrojowe produkty lecznicze nie mogą być stosowane profilaktycznie inaczej niż w wyjątkowych przypadkach u pojedynczych zwierząt lub u ograniczonej liczby zwierząt, gdy ryzyko zakażenia lub choroby zakaźnej jest bardzo wysokie, a konsekwencje mogą być poważne – w takich przypadkach profilaktyczne stosowanie ograniczone jest do podawania tych produktów wyłącznie indywidualnym zwierzętom,
- przeciwdrobnoustrojowe produkty lecznicze mogą być stosowane metafilaktycznie jedynie wówczas, gdy ryzyko rozprzestrzenienia się zakażenia lub choroby zakaźnej w grupie zwierząt jest wysokie i nie ma innych odpowiednich rozwiązań alternatywnych!
Według danych ESVAC za rok 2022, w Polsce zużywamy około 838,3 ton leków przeciwbakteryjnych. Nasz kraj jest także liderem pod względem zużycia w chowie zwierząt „Krytycznie Ważnych Antybiotyków” (tj. „leków ostatniej szansy” w leczeniu chorób ludzi). W uproszczeniu można przyjąć, że w roku 2022 do wyprodukowania 1 kg mięsa (PCU) w Polsce zużyto 196 mg antybiotyków (średnia dla 31 krajów europejskich to 73,9 mg).